Ο Ζητιάνος – Η ιστορίας μιας αέναης εκμετάλλευσης
Ο Ζητιάνος του Καρκαβίτσα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα έργα της νεοελληνικής γραμματείας για πληθώρα λόγων. Σημαντικός ανάμεσα τους υπήρξε η γλώσσα, σε μια εποχή που το ζήτημα ήταν ακόμα ρευστό, αλλά κυριότερος ίσως η κυνική απόδοση της ανθρώπινης εκμετάλλευσης, στο σημείο της εξαθλίωσης, η οποία τίθεται τόσο άμεσα, βάναυσα σχεδόν, στο προσκήνιο, που ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να νιώσει τρόμο (και δίκαιο θυμό) απέναντι της. Δε θα ήταν υπερβολή να πει κανείς πως αυτής η έκταση αλλοτρίωσης, από μια ανθρωπιστική σκοπιά, την οποία αντίκρισε ο Καρκαβίτσας στα ταξίδια του στην επαρχιακή Ελλάδα, παραμένει σε μεγάλο βαθμό κυρίαρχη και σήμερα. Έτσι το ίδιο το έργο, παρά την αλλαγή της πολιτισμικής ατμόσφαιρας που επέφεραν τα χρόνια, παραμένει επίκαιρο.
Αυτή την αλλοτρίωση, την εξαθλίωση αμόρφωτων ανθρώπων από έναν άνθρωπο με γνώσεις αλλά παντελή έλλειψη οποιασδήποτε ηθικής (ή και ταξικής) συνείδησης αναλαμβάνει να μεταφέρει ο Κannelos Cob στην πρόσφατη graphic novel μεταφορά του έργου, η οποία κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Polaris.
Το κόμικ ακολουθεί και περιγράφει σκηνές που δυστυχώς η κρίση κατέστησε ξανά επίκαιρες: την ανάγκη των ανθρώπων που υποφέρουν να πιστέψουν ότι κάποιος μεσσίας, κάποια μαγεία, κάποιο θαύμα θα τους σώσει, ως άλλοι μοιραίοι. Ακόμα και αν αυτός ο μεσσίας είναι ένας απατεώνας, αυτή η μαγεία κάποιο δηλητήριο και αυτό το θαύμα ένα… βαμμένο γαϊδουράκι. Αλλά για αυτά τα ψέματα είναι διατεθειμένοι να φτάσουν μέχρι το τέλος, να νεκραναστήσουν μύθους και τέρατα ή, πιο πιθανό, να γίνουν οι ίδιοι έτσι.
Την ίδια στιγμή το κόμικ καταφέρνει και μεταφέρει όλη την οξύτητα του λόγου του Καρκαβίτσα, που δεν είχε καμία αγάπη για τους ανθρώπους που περιέγραφε: κανένας δεν παρουσιάζεται άμοιρος ευθυνών, κανένας δε ζωγραφίζεται (μεταφορικά και κυριολεκτικά) με πιο απαλά χρώματα. Οι άνθρωποι περιγράφονται όχι ως καλοί ή κακοί, απλά ως άνθρωποι εγωιστές, σε ένα πλέγμα εξουσιαστικών σχέσεων, οι περιορισμένοι ορίζοντες των οποίων τους αναγκάζουν να προσπαθούν για τις πιο άμεσες και εύκολες λύσεις, και την ίδια στιγμή, τις πιο πεζές: ένα παιδί αρσενικό, μια καλή σοδειά, ένα κακό στον γείτονα. Εκεί φτάνει η φιλοδοξία τους.
Το πολιτικό κομμάτι παραμένει κυρίαρχο. Μια χώρα πρόσφατα απελευθερωμένη, η οποία έχει βιώσει τόσο πολύ τα σύνδρομα της προηγούμενης περιόδου που δεν μπορεί να καταλάβει ουσιαστικά τη διαφορά. Για τους κατοίκους της Θεσσαλίας (και τώρα της Ελλάδα) η αλλαγή είναι μόνο τυπική. Οι σχέσεις εξουσίας παραμένουν ισχυρές και δομημένες στην προηγούμενη περίοδο, οι γυναίκες παραμένουν στο σπίτι και αναγκασμένες να προσέχουν την οικογένεια και τα παιδιά, θύματα βίας νομιμοποιημένης και, στο μυαλό τους, αναπόφευκτης. Όλες οι κινήσεις που γίνονται στο κόμικ δεν τις αναιρούν, αλλά αντίθετα τις αναμοχλεύουν, καθιστώντας τις έκδηλες. Όταν όλα τελικά τελειώνουν, ο Τζιριτόκωστας προχωρά, ένα αέναο σύμβολο παρασιτικής εκμετάλλευσης…
Ο Kanellos Cob είναι επί της ουσίας εικονογράφος και εκεί εστιάζεται και η μεγαλύτερη δυναμική του κόμικ. Mε χρώματα ζεστά, γήινα και φωτισμένα, πλάθει τις εικόνες και τις περιγραφές του Καρκαβίτσα, δίνοντας τους νέα ζωή. Πιστός στο κείμενο, στο ύφος και στο πνεύμα του Καρκαβίτσα, το σχέδιο του Cob ακολουθεί τον λόγο του Αθηναίου λόγιου τόσο στις νατουραλιστικές σχεδόν περιγραφές της ζωής των κατοίκων του κάμπου, όσο και στις μεταφυσικές χροιές των περιγραφών του ίδιου του ζητιάνου, του τρανού Τζιριτόκωστα.
Όλα τα πρόσωπα παρουσιάζουν μια ενδιαφέρουσα πλαστικότητα, όμως σε αυτό του ζητιάνου, ο Cob δίνει και τη μεγαλύτερη προσοχή. Επαίτης, απόκληρος, αφεντικό, μάγος, σωτήρας, γιατρός και εξορκιστής, ο Τζιριτόκωστας αλλάζει ρόλους και προσωπεία γρήγορα και με μαεστρία, ένα σημαίνον με πολλά σημαινόμενα, φαινομενικά ελεύθερο από τις σχέσεις που δένουν τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Φαινομενικά μόνο, γιατί ουσιαστικά ο Τζιριτόκωστας είναι μια μορφή εξουσιαστική, η οποία κυριαρχεί με τη δική του ημιμάθεια στους αμαθείς χωρικούς. Και έτσι επιτελεί όλους τους ρόλους που καθιστούν τις ζωές των ανθρώπων γύρω του αβίωτη: είναι ο πολιτικός που εκμεταλλεύεται, είναι ο δικηγόρος που λέει ψέμματα, είναι ο ιερέας που καταριέται, είναι ο γιατρός που αδιαφορεί. Όλη του η ζωή είναι για το κέρδος και τελικά κέρδος αποκτά, χωρίς καμία επιβάρυνση. Ο Τζιριτόκωστας, όσο απεχθής και αν φαίνεται, είναι το αρτιότερο παράδειγμα καπιταλιστή, τότε και ειδικά τώρα, στις ύστερες εποχές των ταυτόχρονων αφηγήσεων.
Τελικά o Ζητιάνος ίσως και να χρειαζόταν την κόμικ μεταφορά, αν μη τι άλλο, για μία ανανέωση και μια υπενθύμιση ότι το έργο του Καρκαβίτσα είναι επίπονα επίκαιρο.
Στο Ζητιάνο απονεμήθηκαν τα βραβεία Καλύτερου Σχεδίου και Καλύτερου Εξωφύλλου στα Ελληνικά Βραβεία Κόμικς 2020
About the Authors
Nίκος Γιακουμέλος Γεννήθηκε με μεγάλη επιτυχία αλλά μετά άρχισε καπου να δυσκολεύει το πράγμα. Σπούδασε Επικοινωνία και μετά αποφάσισε πως δεν του αρέσει να επικοινωνεί. Όνειρο του να μετακομίσει στην Σαχάρα όπου θα έχει ησυχία, αλλά μέχρι να το καταφέρει δουλεύει κωπηλάτης.
Related Posts
Χριστούγεννα… αλλιώς – Eπτά διαφορετικές προτάσεις comics για τις γιορτές →
Οι νικητές των Ελληνικών Βραβείων Κόμικς 2022 (και μία μικρή αποτίμηση) →
Μέρες Λατρείας – Ελληνικό teen story όπως μας αξίζει →
