Ανίκητος – Μια περιπέτεια ενάντια στον εαυτό μας
Δεν είναι τα πάντα, παντού, δικά μας
Η φράση αυτή έχει συγκεκριμένη σημασία για το πλήρωμα του διαστημόπλοιου Ανίκητος. Έχει όμως και για εμάς , τους δυτικούς που έχουμε μάθει να θεωρούμε δικό μας «χωράφι» την επιστημονική φαντασία και πολύ συχνά αγνοούμε άλλες παραδόσεις που καταπιάστηκαν με τις ίδιες θεματικές και προκλήσεις , εφορμώντας όμως από ένα διαφορετικό κοινωνικό πλαίσιο. Η υποτίμηση της σοβιετικής επιστημονικής φαντασίας είναι ένα δείγμα αυτής της τύφλωσης, την οποία και ως Smassing Culture θέλουμε το επόμενο διάστημα να διορθώσουμε. Κάνουμε την αρχή με τον Ανίκητο, ένα μυθιστόρημα του Πολωνού Στάνισλαβ Λεμ -γνωστός, μεταξύ άλλων, για το βιβλίο του, Solaris– που μας έρχεται από τις εκδόσεις Άγνωστη Καντάθ για πρώτη φορά στα ελληνικά. Η εξαιρετική εισαγωγή του Μανώλη Πιτέλη βοηθάει πάρα πολύ τόσο στην κατανόηση του βιβλίου όσο και στην τοποθέτηση της συμβολής του Λεμ στην επιστημονική φαντασία αλλά και τις σχέσεις και τις τριβές με τους Αμερικάνους συγγραφείς του είδους κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Ο Ανίκητος γράφτηκε το 1964 ανήκει στο είδος της αυστηρής επιστημονικής φαντασίας (hard science fiction) και θεωρείται πρωτοπόρος έργο για την εισαγωγή των μικρό ρομπότ και της νανοτεχνολογίας. Αφού το αδερφό σκάφος του Ανίκητου, ο Κόνδωρ, εξαφανίζεται στον πλανήτη Ρέγκις ΙΙΙ, ο Ανίκητος στέλνεται να ερευνήσει τον πλανήτη και να διασώσει ό,τι μπορεί από το πλήρωμα της προηγούμενης αποστολής. Υπό τις οδηγίες του διοικητή Χόρπαχ, ξεκινάει η εξερεύνηση του Ρέγκις ΙΙΙ, ενός πλανήτη που δεν φαίνεται να φιλοξένει κάποια μορφή ευφυούς ζωής. Μετά την ανακάλυψη κάποιων κτηρίων που μοιάζουν με ερείπια πόλης, η πλοκή εξελίσσεται σαν μυστήριο. Οι αστροναύτες του Ανίκητου, επιστρατεύουν διάφορα επιτεύγματα μίας φουτουριστικής τεχνολογίας για να κατανοήσουν την εξέλιξη του πλανήτη και, ιδίως, τα μυστηριώδη φαινόμενα που φαίνεται να πλήττουν κάποια από τα μέλη του πληρώματος. Όμως, ο Ρέγκις ΙΙΙ κρατάει καλά τα μυστικά του και οι απειλές φαίνεται διαρκώς να πληθαίνουν.
Το πλήρωμα του Ανίκητου ψάχνει για έναν αντίπαλο που θα αντανακλά τα δικά του χαρακτηριστικά: μορφές ευφυούς ζωής που ανέπτυξαν εργαλεία και τεχνολογία για να κυριαρχήσουν στον πλανήτη και να επεκτείνουν τον πολιτισμό τους. Δεν θα βρουν τίποτα τέτοιο και ο χρόνος που έχουν στη διάθεση τους όλο και λιγοστεύει ενώ το πέρασμα από τα εργαλεία της επιστημονικής έρευνας σε αυτά του πολέμου δεν θα βελτιώσει τη θέση τους. Οι πρωταγωνιστές μας, πολύ γρήγορα θα βρεθούν σε αδιέξοδο το οποίο δεν προκύπτει από την τεχνολογική τους υστέρηση αλλά από την αδυναμία τους να συλλάβουν και να κατανοήσουν μία διαφορετική διαδρομή της εξέλιξης, έναν κόσμο τελείως διαφορετικό από τη Γη.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Ανίκητος ανήκει στην αυστηρή επιστημονική φαντασία και θα θυμίσει, από αρκετές απόψεις, έργα του Ισαάκ Ασίμωφ. Ο Λεμ δίνει μεγάλη σημασία στις τεχνικές λεπτομέρειες, τις δυνατότητες και περιορισμούς που καθορίζουν τη χρήση μίας εξελιγμένης τεχνολογίας. Το περιβάλλον του πλανήτη δεν είναι απόλυτα φιλικό προς τον άνθρωπο και αυτό θέτει συγκεκριμένα όρια στο πώς κινούνται οι χαρακτήρες, πόσο χρόνο μπορούν να διαθέσουν έξω από το διαστημόπλοιο άρα και στο πώς πρέπει να οργανώσουν τη ζωή τους. Η επιστημονική και ψυχολογική προετοιμασία του πληρώματος είναι τόσο κομμάτι της πλοκής όσο και το τι θα συναντήσουν και θα αντιμετωπίσουν στην επιφάνεια του πλανήτη. Καθώς η αποστολή του Ανίκητου είναι πρωτίστως επιστημονικού χαρακτήρα, η πλοκή περιγράφει διεξοδικά τόσο τη δουλειά των ερευνητικών ομάδων όσο και τη συνάντηση επιστημόνων διαφορετικών πεδίων για να αναλύσουν τα -πάντα ελλιπή- στοιχεία που έχουν στη διάθεση τους.
Ο Λεμ, χωρίς να γίνεται κουραστικός, ξέρει πώς να αποδώσει ένα σύνθετο μυστήριο επιστημονικής φαντασίας που δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις: όποια γνώση «κατακτήσουν» οι πρωταγωνιστές μας θα έρθει μέσα από μεθοδική σκέψη και δοκιμές. Δεν λείπουν οι αντιπαραθέσεις μεταξύ των ειδικών όπου το γνωστικό υπόβαθρο του καθενός (βιολογία, φυσική, χημεία, ρομποτική), οι επιστημολογικές αφετηρίες του προσδιορίζουν τη δυναμική της σκέψης του αλλά και τα όρια του, το τι θεωρεί πιθανό να υπάρξει και τι όχι.
Φυσικά, ακόμα και έτσι, ούτε η επιστήμη είναι αρκετή για τους κινδύνους που θα αντιμετωπίσει ο Ανίκητος. Αν καταφέρουν να σωθούν, θα είναι επειδή μαθαίνουν να αποδεχθούν την ετερότητα, την ύπαρξη ενός Άλλου που παραμένει εκτός της δυνατότητας κατανόησης — μπορεί για την ώρα, μπορεί και για πάντα.
Στον Ανίκητο έχουμε μια περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας όπου οι πρωταγωνιστές πολεμάνε χωρίς αντίπαλο. Καλύτερα : πολεμάνε απέναντι στη δική τους αλαζονεία και υπέρμετρη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στην προηγμένη τεχνολογία που έχουν στα χέρια τους. Σε αυτή τη μάχη δεν υπάρχει κάποιο έξυπνο τρικ για να βγεις νικητής, δεν υπάρχει κάποια ανατροπή της τελευταίας στιγμής. Πρέπει απλά να κάνεις τη δύσκολη παραδοχή : Δεν είναι τα πάντα, παντού, δικά μας.
About the Authors
Αλέξανδρος Μινωτάκης Συνάντησε μικρός το Star Wars και έκτοτε βρήκε πως θέλει να γίνει Jedi. Προπονείται με διαλογισμό 18 ώρες την μέρα. Τις υπόλοιπες τις περνάει καμουφλαρισμένος ως υποψήφιος διδάκτορας γιατί κανείς δεν του είπε πως ανακλήθηκε το Order 66.