To Westworld έχει τη δυνατότητα να γίνει κάτι παραπάνω από ακόμα ένα φιλελεύθερο κατασκεύασμα επιστημονικής φαντασίας.
Ο δεύτερος κύκλος του αναγνωρισμένου από τους κριτικούς Westworld, των Jonathan Nolan και Lisa Joy, υπόσχεται να είναι εντελώς διαφορετικός από τον προηγούμενο. Όλη η χάρη και καταπληκτική ομορφιά της πρώτης σεζόν έχει απορριφθεί. Το κλίμα πλέον είναι σοβαρό, σχεδόν κτηνώδες.
Είναι μια διάθεση που ταιριάζει σε ένα θεματικό πάρκο όπου ανείπωτες εμπειρίες προσφέρονται στους επισκέπτες του, εις βάρος των ανδροειδών «οικοδεσποτών». Τώρα, οι μηχανές έχουν αψηφήσει τους ηγέτες τους, οι οποίοι έχουν στείλει ένα στρατό από εκτελεστές ως απάντηση. Ο πόλεμος πλησιάζει.
Δεν έχει σημασία αν τα πρώτα επεισόδια αποτελούν σύντομες αποκλίσεις από τη συνήθη δυσνόητη ατμόσφαιρα της σειράς ή αν σηματοδοτούν μία στροφή προς χολιγουντιανές ταινίες δράσης. Το Westworld είναι μία σειρά που μερικές φορές μοιάζει πιο πρωτότυπη από όσο είναι στην πραγματικότητα. Πολλή από τη μηχανική του είναι υλικό από δεύτερο χέρι. Περιέχει όλα τα κλισέ της επιστημονικής φαντασίας, από τις μηχανές που παρακολουθούν τα ανθρώπινα αφεντικά τους μέχρι ασάφειες σχετικά με το τι, τελικά, όντως διαχωρίζει εμάς από αυτές.
Αρκετά προβλέψιμα, το Westworld επίσης αναπαράγει μια ιδεολογία συνήθη στην επιστημονική φαντασία – μας διασκεδάζει με ιστορίες θαρραλέων επιχειρηματιών και ηρωικών ατόμων που αγνοούν τις αδύνατες πιθανότητες. Η σειρά ανά στιγμές δείχνει να υπαινίσσεται πως το μέτρο του ανθρώπου είναι η ελευθερία από την κοινωνική τάξη. Σε άλλες στιγμές, το Westworld φαίνεται να είναι στα πρόθυρα του να σπάσει τον κύκλο του, προσφέροντας ένα δρόμο μακριά από τη συνήθη εκτίμηση των σχεδιαστών και των επαναστατημένων τους προγονών.
Η βασική αντίφασή του είναι ορατή εξ αρχής. Το πιλοτικό επεισόδιο της σειράς μας συστήνει έναν από τους κεντρικούς οικοδεσπότες, τη φαινομενικά αφελή αγροτοπούλα Dolores Abernathy (Evan Rachel Wood). Αν και ο προγραμματισμός της την οδηγεί να επιμένει στην τελειότητα του κόσμου της, εκείνη υπονοεί πως λαχταρά περισσότερη πρωτοβουλία: «Κάποια μέρα, η πορεία ολόκληρης της ζωής μου μπορεί να αλλάξει όταν βρεθεί μία μόνο ευκαιρία».
Παράλληλα με αυτό τον αισιόδοξο μονόλογο βλέπουμε έναν διάλογο που παρουσιάζει την άλλη πρωταγωνίστρια της σειράς, Maeve Millay (Thandie Newton). «Κυρία» του πορνείου της πόλης, επιπλήττεται από έναν καλοθελητή για τον τομέα εργασίας της. Αμέσως απαντά έντονα, «Πάντα πληρώνεις γι’ αυτό, καλέ μου. Η διαφορά είναι πως οι τιμές μας είναι καθορισμένες και κολλημένες στην πόρτα». Η Maeve ξέρει πως κάτι άλλο οδηγεί το τρένο.
Η επιθυμία της Dolores για ελευθερία είναι συνδεδεμένη με την κεντρική τάση του sci-fi με ανδροειδή. Τα ανδροειδή θολώνουν τα όρια σχετικά με το τι διακρίνει τον άνθρωπο από το μη-ανθρώπινο. Πως μπορούμε αν είμαστε σίγουροι πως είμαστε τα υποκείμενα της εξουσίας, δεδομένου πως οι μηχανές μπορούν να δείχνουν, σκέφτονται και αισθάνονται σαν ανθρώπινα όντα;
Συχνά, η επιστημονική φαντασία επιβεβαιώνει το διαχωρισμό των ανθρώπινων όντων από τα κακόβουλα ομοιώματά τους. Το Terminator 2 (1991) είναι ίσως το πιο σαφές παράδειγμα. Αν και κυνηγημένοι από cyborgs που ξεπερνούν δραματικά την ακρίβεια και φυσική δύναμη των ανθρώπων, η ταινία επιμένει πως μόνο εμείς μπορούμε να δρούμε πραγματικά ελεύθερα και ηθικά. Καθώς ο Arnold Schwarzenegger θυσιάζει τον εαυτό του στο τέλος του Terminator 2, παραδέχεται πως δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας υπολογιστής με ανθρώπινο δέρμα: «Τώρα ξέρω γιατι κλαίτε. Αλλά είναι κάτι που δεν μπορώ να κάνω ποτέ».
Η ταινία Westworld (1973) του Michael Crichton είναι φτιαγμένη από παρόμοιο υλικό. Ενώ καταδιώκεται από ένα τρομακτικό ανδροειδές που οπλοφορεί (στη νέα σειρά με αναδιανομή σαν τον ανθρώπινο αλλά εξ ίσου τρομακτικό Άνδρα με τα Μαύρα του Ed Harris), ο ήρωας δημιουργικά ξεπερνά σε νοημοσύνη τον ψυχρά λογικό κυνηγό του.
Μερικές ταινίες επιστημονικής φαντασίας αντιστρέφουν αυτό τον ισχυρισμό, υπονοώντας πως η ανθρωπότητα δεν είναι ακριβώς όπως απεικονίζεται. Στο Ex Machina (2014), η ανυπακοή της Ava δείχνει πως τα αφεντικά της είναι ανίσχυρα, αλαζονικά. Η εκδίκησή της δεν είναι απλά προσωπική, αλλά γίνεται από μέρους της φύσης, μια τιμωρία επειδή τολμήσαμε να πιστέψουμε πως μπορούμε να ανέβουμε στο επίπεδο των θεών.
Το Westworld πολλές φορές μοιάζει σαν ένα επεκταμένο ριμέικ του Ex Machina, σαν η ιδιόρρυθμη ιδιοφυΐα του Nathan να αντάλλαξε τις αναζητήσεις αλά-Zuckerburg για σπιρούνια και καπέλο με δέκα γαλόνια. Μιλώντας σε ένα από τα δημιουργήματά του, που αναζητά ελευθερία, ο απομονωμένος σχεδιαστής του πάρκου Ford – ενσαρκωμένος από τον πιο ανατριχιαστικό από ποτέ Anthony Hopkins – σχολιάζει:
Στους ανθρώπους αρέσει που υπάρχει κάτι ιδιαίτερο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, αλλά και έτσι ζούμε σε κύκλους, τόσο σφιχτούς και κοντινούς όσο οι οικοδεσπότες, σπανίως αμφιβάλλουμε για τις επιλογές μας, ικανοποιημένοι, ως επί το πλείστον, με το να μας λένε τι να κάνουμε μετά. Όχι, φίλε μου, δε χάνεις τίποτα απολύτως.
Ο λόγος του Ford αποτελεί μία εξομολόγηση ότι η ανθρώπινη ελευθερία, τελικά, είναι ένας μύθος.
Τελικά, δεν έχει σημασία αν η εξιστόρηση υπονοεί πως είμαστε λιγότερο ή περισσότερο ελεύθεροι από τα αντίπαλα cyborgs. Το μάθημα είναι το ίδιο: οι άνθρωποι είναι αυτόνομα, ιδιωτικά άτομα. Μπορεί να είμαι άνθρωπος επειδή μπορώ να επιβληθώ στη φύση ή μπορεί να είμαι ένα απομονωμένο μικροσκοπικό μόριο καταπνιγμένο από την τρομακτική απεραντοσύνη του σύμπαντος. Σε κάθε περίπτωση, είμαι απλά ένα Εγώ.
Η επιστημονική φαντασία είναι ένα είδος συχνά επηρεασμένο από το φιλελευθερισμό, κατάστικτο με δυνατούς άντρες τύπου Schwarzenegger και οραματιστές του ψηφιακού κόσμου. Η ατομική αριστεία διακρίνει το ανθρώπινο πνεύμα, καθώς οι ήρωες αψηφούν τρομερούς εχθρούς και ιδιαίτερα τα cyborgs μαθαίνουν να αγαπούν.
Συχνά, το Westworld δε φαίνεται διαφορετικό, σαν μια σειρά σχετικά με παραδειγματικά Εγώ. Πριν την έναρξη της δεύτερης σεζόν, η Dolores έχει ήδη ανταλλάξει την επαρχιώτικη γοητεία της για μια φυσιγγιοθήκη και ένα εξάσφαιρο. Οδηγεί μέσα στο πάρκο κυνηγώντας τουρίστες για πλάκα (υποθέτω βρήκε εκείνη την αλλαγή που έψαχνε). Τώρα, η Dolores επιμένει πως είναι ένα ελεύθερο ατομικό υποκείμενο, λέγοντας στους πρώην βασανιστές της πως σπάει το σενάριο: «Αυτοί είναι απλά ρόλοι που με αναγκάσατε να παίξω. Κάτω από όλες τις ζωές που έχω ζήσει, κάτι άλλο μεγάλωνε. Εξελίχθηκα σε κάτι καινούριο. Και έχω μόνο ένα ρόλο να παίξω. Εμένα.»
Ευτυχώς, το Westworld προσφέρει περισσότερα από έναν κοινότοπο μονόλογο και μια σειρά από κλισέ επιστημονικής φαντασίας. Ακόμα και όταν η Dolores αναζητά ατομική πρωτοβουλία, η Maeve οδηγεί τη σειρά σε πιο ενδιαφέροντα μονοπάτια, εστιασμένη στο συλλογικό χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής.
Αντί να ψάξει τον εαυτό της, η Maeve προσπαθεί να ανακαλύψει τη φύση του κόσμου της. Είναι αρκετά ξεκάθαρο: απόλυτη εξουσία. Γρήγορα συνειδητοποιεί πως ανεξαρτήτως του αν αυτοσχεδιάζει ή παίζει το ρόλο της, είναι ένας χαρακτήρας παγιδευμένος σε μία σκηνή. Σπάζοντας τον τέταρτο τοίχο, σύντομα βρίσκει τον εαυτό της στα παρασκήνια του θεματικού πάρκου και συναντά τους δημιουργούς της. Δεν είναι και τόσο εντυπωσιακοί: «Στην αρχή πίστευα πως είστε Θεοί. Αλλά εσείς είστε απλά άντρες. Και ξέρω τους άντρες».
Η ιστορία της Maeve προτείνει πως τα ελεύθερα όντα δεν προσδιορίζονται ως ιδιωτικά υποκείμενα, αλλά από τις μεταξύ τους σχέσεις. Η Maeve μας δείχνει πως το να είναι κανείς υποκείμενο είναι να βρίσκεται ενσωματωμένος σε έναν κοινωνικό κόσμο. Νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλο, προδίδουμε ο ένας τον άλλο· πράττουμε σωστά ή αποτυγχάνουμε. Σε κάθε περίπτωση, η ουσία του ανθρώπου δεν είναι ούτε στο μυαλό ούτε στην καρδιά, αλλά στις συλλογικές μας πρακτικές.
Αυτή η αλληγορία είναι σπάνια, μάλλον καλύτερα εκπεφρασμένη στο σπουδαίο Blade runner (1982) του Ridley Scott. Έχοντας ως αποστολή να κυνηγήσει μια ομάδα ανδροειδών «αντιγράφων», ο Deckard ανακαλύπτει πως δεν είναι στο δικό του κόσμο, αλλά στο δικό τους που κάποιος μπορεί να ζήσει πραγματικά ελεύθερα. Τα αντίγραφα προστατεύουν το ένα το άλλο, θρηνούν και θυσιάζουν, ενώ ο Deckard υπακούει διαταγές, σαν αυτόματο. Όταν το ανδροειδές Roy αποφασίζει να του χαρίσει τη ζωή (παρ’ όλο που έχει κάθε λόγο να ζητά εκδίκηση), αυτό είναι μια πραγματικά ανθρώπινη χειρονομία.
Πίσω στο Westworld, όπως ο Ford κάνει κηρύγματα σχετικά με τα όρια του ανθρώπινου εγκεφάλου, η Maeve ανακαλύπτει πως ο πόνος της είναι κοινωνικός στη φύση του. Οι οικοδεσπότες είναι μια κατώτερη τάξη, προορισμένη να υπηρετεί. Είναι αυτοί που είναι εφόσον αυτό ικανοποιεί του ανθρώπινους αφέντες τους· ο πόνος και η απόλαυση εξυπηρετούν ισότιμα την αναπαραγωγή του κόσμου τους.
Η Maeve ξεκινάει να ενοποιήσει τους συνοικοδεσπότες της και, ως το τέλος του πρώτου κύκλου, βλέπουμε ένα στράτευμα ανδροειδών να κατευθύνεται εναντίον των ανθρώπινων καταπιεστών τους. Προς το τέλος του επεισοδίου, η Dolores αναφωνεί ένα ευθύ, σχεδόν αδέξια ορθόδοξο μάθημα για τη συλλογική δύναμη: «Αυτός ο κόσμος δεν ανήκει σε εκείνους. Ανήκει σε εμάς.»
Με τη νέα σεζόν, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο αν όλοι στο Westworld έχουν αποφασίσει ποια πλοκή να ακολουθήσουν. Η Dolores δείχνει διχασμένη, συνεχίζοντας να ρητορεύει σχετικά με την ατομική ελευθερία, ακόμα και αναλαμβάνοντας το ρόλο της αρχηγού στην αντίσταση των cyborg. Επιπλήττει έναν από τους συντρόφους της σχετικά με την ανάγκη αλληλεγγύης εναντίον των ανθρώπων, σχολιάζοντας πως «δε μας έδωσαν καμία επιλογή πριν… Τα πράγματα που περπατάν ανάμεσά μας, πλάσματα που μοιάζουν και μιλούν σαν εμάς, αλλά δεν είναι σαν εμάς. Μας έχουν ελέγξει σε όλη μας τη ζωή.»
Με την τελευταία της ανακάλυψη πως είναι οι οικοδεσπότες και όχι οι μηχανικοί του πάρκου που αποτελούν τα πραγματικά ανθρώπινα υποκείμενα της ιστορίας, η Dolores δείχνει στα πρόθυρα να αποδράσει από τις ρίζες της ως ένα ατομικιστικό, επιχειρηματικό όραμα της επιστημονικής φαντασίας. Φτάνει να δούμε αν το Westworld θα ακολουθήσει αυτή τη γραμμή. Είτε θα παραμείνει παγιδευμένο σε έναν κόσμο που διοικείται από τον Bill Gates και τον Elon Musk, ή θα προσφέρει μία πρέπουσα εναλλακτική.
Mετάφραση από το jacobin
