Ο
Dan Clowes, στον χώρο των κόμικς, δεν μπορεί να θεωρηθεί τίποτα λιγότερο από ένας θρύλος. Έργα όπως το Ghost World και το Dave Boring κατέχουν επάξια τον τίτλο έργων που σημάδεψαν την εποχή του.Την κατανόησαν και μετέδωσαν την ιδιαίτερη ποιότητα , με την οποία αναγνωρίζεται από τους μεταγενέστερους. Η θεματολογία της εποχή τους (τα early 90s), δηλαδή αυτή η μεταιχμιακή αμηχανία ανάμεσα σε δύο εποχές, ο φόβος που ενδύεται τον κυνισμό και η υπερκάλυψη των πάντων από φορείς του θεάματος, επιβίωσαν μέσα από το έργο του
Clowes και μάλιστα με συνεχώς εναλλασσόμενες μορφές ή/και περιεχόμενο.
Το νέο έργο του, η “Υπομονή” (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Οξύ) είναι, σε δύο χρόνους, η ιστορία ενός άντρα που προσπαθεί να αποτρέψει το φόνο της συζύγου του. Στην υπόθεση έχει ενεργό ρόλο και η ίδια η σύζυγος ή έστω ο παρελθοντικός εαυτός της. Το κόμικ φέρει τα χαρακτηριστικά των παλαιότερων έργων, ωστόσο δεν εγκλωβίζεται από αυτά. Ο Clowes, στα 57 του πλέον, καταφέρνει να υπερβεί την εποχή που τον καθόρισε, ακόμα και αν κουβαλάει ακόμα τα σημάδια της. Έτσι ο κυνισμός αφήνεται πίσω για ένα μανιασμένο ταξίδι με και προς το συναίσθημα, αλλά χωρίς ροζ γυαλιά. Το Υπομονή είναι μια ιστορία αγάπης που πονάει. Η, καλύτερα, για να είμαστε πιο σαφείς, είναι ένα γνωσιολογικό ταξίδι πέρα από τον χρόνο, την φαντασία και τον εαυτό, που καταλήγει στην αποδοχή, η οποία εδώ είναι (και) αγάπη. Αυτή είναι η βάση και ο τελικός στόχος της ιστορίας που φέρει το παράδοξο όνομα της πρωταγωνίστριας.
Ο Clowes μπορεί να μεταχειρίζεται την επιστημονική φαντασία σαν όχημα, αλλά στην πραγματικότητα δεν νοιάζεται για αυτή. Για αυτό και το φορμάτ του κόμικ μεταχειρίζεται τόσα στοιχεία από άλλα, συγγενή ή συναφή είδη, όπως την αίσθηση εγκλεισμού και αναπόφευκτου του noir ή ακόμα και την αστική δυστοπία του cyberpunk. Ακόμα και το πλούσιο σε φιλοσοφικά/ γνωσιολογικά θέματα backround των timetravel ιστοριών, όπως τα ηθικά διλήμματα, ξεπερνιέται ή αγνοείται γρήγορα προς χάριν του προσωπικού, ανθρωποκεντρικού παράγοντα, στερώντας από το κόμικ ένα ακόμα επίπεδο. Η έννοια που παίρνει το ταξίδι στον χρόνο είναι και αυτή ασαφής. Έτσι έχουμε τον χυμό του όπλου, με την ευθεία αναφορά στην βιολογική/ ψυχολογική πτυχή της χυμικής σύστασης του οργανισμού, η οποία ταυτόχρονα κλείνει και το μάτι στα λογοπαίγνια. Ο δημιουργός δείχνει να ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για το βίωμα των αναμνήσεων και στις δύο πλευρές του ζευγαριού, οι οποίες λειτουργούν και σαν ζεύγος αλληλοσυμπληρούμενων αντιθέτων: Παρελθόν- Μέλλον, Νεκρή- Ζωντανός (νεκρός), Κοινωνικός- Μοναχικός, Θύμα- Θύτης.
Ο πρωταγωνιστής εισέρχεται ως παρατηρητής στη ζωή της γυναίκας του, για να τη δει αυτή τη φορά χωρίς ψέμματα και ιδωμένη με την γνώση της ματαίωσης της, του αναπόφευκτου τέλους ενάντια στο οποίο αγωνίζεται, έχοντας πλήρη επίγνωση της τραγικότητας αυτής της θέσης. Επιπλέον, η τραγικότητα αυτή εκδηλώνεται και σωματικά στον Τζακ Μπάρλοου, έναν ήρωα από άλλη εποχή που αναγκάζεται να ζήσει σε έναν κόσμο χωρίς ελπίδα. Ένας ρομαντικός σε έναν κυνικό κόσμο που τον πρόδιδε ξανά και ξανά. Ωστόσο, πλέον αυτό δεν φάνταζε φυσιολογικό, σαν να είχαν τρελαθεί όλοι, εκτός από αυτόν. Τελικά όμως είναι ακριβώς αυτό το αίσθημα που θα ωθήσει τον πρωταγωνιστή στα άκρα για να ξαναζήσει.
Αυτός τελικά αναγκάζεται και ξαναζεί την παιδική ηλικία της συζύγου του (μαζί θραύσματα της δικής του, που παραμένουν μπηγμένα σαν καρφιά μέσα του), σαν μια προσπάθεια να θαφτεί το φάντασμα που θα τους στοιχειώνει σε όλη την μετέπειτα ζωή τους. Ξαναζεί τα εφηβικά της τραύματα, με τις απογοητεύσεις, τις σεξιστικές αντιμετωπίσεις και επιθέσεις, τους περιορισμούς μιας επαρχιακής, συντηρητικής κοινωνίας. Ξαναζεί, τέλος, τον θάνατο και πέρα από αυτό, την αναγνώριση του ενός από τον άλλο. Μπλέκοντας ανεπαίσθητες αναφορές από προηγούμενες δουλειές του δημιουργού ο μασκοφόρος με το Ray Gun είναι άμεση αναφορά στο “The Death Ray“, οι επίδεσμοι στο τέλος παραπέμπουν στο “Γάντι από Βελούδο”, ενώ και το διαβόητο “Ghost World” αφήνει υπόνοιες της επιρροής του κ.λπ. Φαίνεται σαν όλα, για τους χαρακτήρες και τον δημιουργό, να οδηγούσαν εκεί, μέσα από το ασυνείδητο και τις απόπειρες χαρτογράφησης τους. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί πως το “Υπομονή” είναι ένα δείγμα εξόχως ψυχαναλυτικού κόμικ, το οποίο μάλιστα δεν κάνει καμία προσπάθεια να κρύψει τις ρίζες του.
H πένα του Clowes παίρνει αυτά τα θέματα και τα μετουσιώνει σε έναν απλό λόγο (τον οποίο έχει επιμεληθεί εξαιρετικά ο Δημήτρης Πολιτάκης) χωρίς υπερβολές, με κύριο κριτήριο την αμεσότητα και την ευθύτητα. Διατηρώντας την ατσάλινη και ταυτόχρονα συναισθηματική γλώσσα των 90s, βάζει τους ήρωες του κάτω από απίστευτη πίεση για να υπερβούν όχι μόνο τα χωροχρονικά εμπόδια, αλλά και τον εαυτό τους. Δομώντας όλη την ιστορία με flash backs, αλλαγές κεντρικού πρωταγωνιστή και flash forwards, μας δίνει μερικούς πολύ δυνατούς μονολόγους. Την ίδια στιγμή όμως φαίνεται σαν υπερβολικά εστιασμένος στους ήρωες και όχι τόσο στον “κόσμο που τρελάθηκε”. Το βάρος της ιστορίας πέφτει πάνω τους και υπάρχουν στιγμές που δεν μπορούν να το σηκώσουν. Η επιλογή της μοναχικής εστίασης βομβαρδίζει τον αναγνώστη και δεν του δίνει την ευκαιρία να αφομοιώσει όλο το άχθος. Και σε ένα κόμικ 150 σελίδων, με το ιδιαίτερο, βαρύ και ψυχοπλακωτικό στυλ του Clowes, χρειάζεται λίγο χρόνος.
Το ίδιο το στυλ του σχεδίου τώρα διατηρεί τα κυρίαρχα στοιχεία του Clowes , αυτή την αναζήτηση της υπερβατικότητας μέσα από την οριακά δυσδιάστατη απεικόνιση, μια μοντέρνα ερευνητική αγιογραφία για την σύγχρονη θεαματική κοινωνία, με βαθιές επιρροές από την pop- art, ειδικά τα τοπία του Ed Ruscha και λιγότερο τις προσωπογραφίες του Andy Warhol. Η ασυμμετρία των καρέ και το στυλιζάρισμα ακόμα και των πιο sci-fi στιγμών με την ίδια τεχνοτροπία, όλα διατηρούν έναν ομόρρυθμο βηματισμό, που κάποιες φορές δίνει την επίφαση της μονοτονίας. Η ποιότητα του είναι αδιαμφισβήτητη, αλλά η αισθητική είναι περισσότερο love it or hate it.
Τελικά η Υπομονή είναι ένα αισιόδοξο, όσο και αν δεν φαίνεται στην αρχή, κόμικ. Η τραγικότητα των χαρακτήρων της νικιέται χωρίς να αναιρείται. Μια νίκη στην οποία οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν καν να ελπίζουν…
